DOĞRUDAN YABANCI SERMAYE ÇIKIŞLARI VE ÇEVRESEL KİRLİLİK: TÜRKİYE İÇİN SAKLI EŞBÜTÜNLEŞME ANALİZİ

Özet

Sınır ötesi ve uzun vadeli yatırım türü olan doğrudan yabancı sermaye yatırımları ile çevre kalitesi arasındaki ilişki yoğun olarak tartışılan güncel bir konudur. Doğrudan yabancı sermaye yatırımları ülkelerin bir yandan ekonomik büyüme ve kalkınmasına yardımcı olurken bir yandan da çevresel kalitenin değişimine neden olabilmektedir. Yapılan araştırmalarda daha çok doğrudan yabancı sermaye girişleri ile karbondioksit salınımındaki değişimlerin ev sahibi ülkeler açısından sorgulandığı görülmektedir. Ancak doğrudan sermaye çıkışlarının ana ülkenin çevre kalitesi üzerinde etkisi olabilir. Çünkü doğrudan sermaye çıkışları daha çevreci teknolojilerin ülkeye transferini ve yönetim becerilerinin kuvvetlenmesini sağlayabilir. Doğrudan yabancı sermaye yatırımlarındaki çıkışların ana ülkenin çevre kirliliği üzerindeki etkisi birçok etmene(ölçek, teknik ve bileşim) bağlı olarak şekillenmektedir. Bu etkilere ilave olarak sermaye çıkışlarının bölgesel ve sektörel dağılımına da dikkat etmek gerekmektedir. Bu çalışmanın temel amacı Türkiye’nin 1990-2018 dönemine ilişkin doğrudan yabancı sermaye çıkışları ile karbondioksit salınımı arasındaki bağlantıları incelemektir. Bu nedenle doğal logaritması alınmış değişkenlere birim kök testi uygulanmıştır. Yapılan testlerde tüm serilerin aynı dereceden durağan olduğu görülmüştür. Değişkenler arasındaki eşbütünleşme ilişkisinin tespiti için sırasıyla Engle&Granger(1987) ve Granger&Yoon(2002) testleri kullanılmıştır. Ardından nedensellik ilişkisinin belirlenmesi amacıyla saklı hata düzeltme modeli(CECM) uygulanmıştır. Analiz sonuçlarına göre; i) Engle&Granger(1987) testi açısından değişkenler arasında uzun vadeli ilişkiye rastlanmamıştır. ii) Granger&Yoon(2002) testine göre karbondioksit salınımının pozitif şokları ile doğrudan yabancı sermaye çıkışlarının negatif şokları arasında çift yönlü saklı eşbütünleşme ilişkisinin varlığı tespit edilmiştir. iii) Karbondioksit salınımının pozitif şokları ile doğrudan yabancı sermaye çıkışlarının negatif şokları arasında çift yönlü asimetrik nedensellik ilişkisi bulunmaktadır. iv) Doğrudan yabancı sermaye çıkışlarında yaşanacak %1’lik olumsuz şokların karbondioksit salınımındaki pozitif şokları %0,26 azalttığı görülmektedir. Sonuç olarak doğrudan yabancı sermaye çıkışlarındaki negatif durumların çevre kalitesini arttırıcı etkisi bulunduğu için yapılacak politikalarda çevresel boyutun dikkate alınması gerekmektedir.