THE EFFECT OF EMOTIONAL INTELLIGENCE ON LEADERSHIP ORIENTATION

Özet

Problem Durumu: Toplumlar arası gelir eşitsizliğinin küresel ekonomiye yansıması son yıllarda daha kesin çizgiler ile görülmektedir. Bu gelir eşitsizliğinin temelinde yatan faktör, dünyada sermaye kavramının bilgi ve teknoloji sermayesine doğru evrim geçirmesinden kaynaklanmaktadır. Dolayısıyla bugün bilgiyi elinde tutan toplumlar teknolojik olarak ve beraberinde ekonomik olarak fark yaratmaktadır. Bu anlamda, bilgi madeninin işçileri olan öğretmenlere düşen görev ve sorumluluklar da değişmektedir. Ülkeler, eğitim politikalarını belirlerken, yeni dünya düzeninde öğretmenlerin sahip olması gereken yeni nitelikleri de vurgulamakta ve öğretmen eğitimi programları, aday öğretmenlerine çağın gerektirdiği bu yeterlikleri edindirecek biçimde revize etmektedir. Dünya genelinde öğretmenlerin edinmeleri gereken yeni yeterlikler; “küresel farkındalık, yenilikçi ve girişimci beceriler, empati, gelişme ve geliştirme çabası, sosyal sorumluluk bilinci ve sosyal projelere katılım, yönetim, etkileme becerisi vb.” biçimde öğretmenlere ortamın gereklerini hisseden ve buna göre davranan, sağduyulu bireyler olma gerekliliği atfedilmiştir. Öğretmenlerin edinmesi gereken bu nitelik ve değerler, öğretmenlere klasik anlayış çerçevesinde tanımlanan öğreticilik rolünün yanında “liderliğin” öne çıktığı bir profil çizmektedir. Liderlik kavramına işaret eden nitelikler, alan yazında aynı zamanda “duygusal zeka”nın da belirleyici nitelikleri olarak öne çıkmaktadır. Çalışmada kullanılan duygusal zeka ölçeği, yetenek tabanlı duygusal zeka modelini temel alarak geliştirilmiş bir duygusal zeka ölçeğidir. Literatürde yetenek tabanlı duygusal zeka modelini oluşturan faktörler, liderlik becerilerini de destekleyen faktörler olarak öne çıkmaktadır. Söz konusu bu benzerlikten yola çıkarak duygusal zeka ve liderlik arasında doğrusal ve pozitif yönlü bir ilişki olduğu düşünülmüştür. Bu bakımdan çalışmanın problem durumunu, duygusal zeka ve liderlik arasındaki ilişkinin belirlenmesi oluşturmaktadır. Araştırmanın Amacı: Eğitim fakültesi 1. sınıfta öğrenim gören öğretmen adaylarının duygusal zekalarının liderlik özelliklerine etkisini açıklamak bu çalışmanın amacını oluşturmaktadır. Çalışma grubunun eğitim fakültesi 1. Sınıf öğrencilerinden seçilmesinin temel sebebi, öğretmenlik mesleğini tercih eden adayların öğretmenlik eğitimi almadan önce duygusal zekalarının ve liderlik yönelimlerinin ne düzeyde olduğunu saptamaktır. Bu amaçtan hareketle, eğitim fakültesi 1. sınıf öğretmen adaylarının duygusal zekalarının liderlik yönelimlerine doğrusal ve pozitif yönde bir etkisi olduğuna ilişkin bir araştırma hipotezi kurulmuştur. Araştırmanın Yöntemi: Çalışmada, nicel paradigma benimsenmiş olup, genel tarama modellerinden ilişkisel tarama modeli kullanılmıştır. Bu çalışmada, Mayer and Salovey (1997) tarafından ortaya koyulmuş “Yetenek Tabanlı Duygusal Zeka Modeli”ni oluşturan faktörlerin kendi aralarında ilişkileri, Bolman and Deal (1991) tarafından ortaya koyulan “Liderlik Yönelimi Kuramı”nı oluşturan faktörlerin kendi aralarındaki ilişkileri ve Yetenek Tabanlı Duygusal Zeka ve Liderlik Yönelimi olguları arasındaki ilişki ve söz konusu ilişkinin düzeyini belirlemektedir. Duygusal zekanın liderlik yönelimi üzerindeki etkisini ve büyüklüğünü görmek için yapısal eşitlik modeli kullanılmıştır. Araştırmada denenen bu model, araştırmacı tarafından betimlenmemiş olup, kullanılan ölçeklere ilişkin faktörlerin kendi aralarındaki uyum ve kullanılan ölçekler arasındaki uyum gözetilerek analizler yapılmıştır. Araştırmanın Bulguları: Duygusal zekanın liderlik yönelimi üzerindeki etkisini görmek için yapısal eşitlik modellemesinden (YEM) yararlanılmıştır. YEM çerçevesinde oluşturulan araştırma modeli, iki aşamalı model kapsamında değerlendirmeye alınmıştır. Bu yaklaşımın ilk aşamasını sınanan modelin uyum indekslerinin test edilmesi ve yapı geçerliliğinin kontrol edilmesiyle modelin bir yapı olarak doğrulanması oluşturmaktadır. İkinci aşamasını ise, yapı olarak doğrulanan modelin etki kat sayıları değerlendirilerek yapısal ölçüm modelinin incelenmesi oluşturmaktadır. Uyum değerleri incelendiğinde x2/df ve RMSEA değerlerinin iyi uyum, SRMR değerinin kabul edilebilir uyum ve CFI’nın kabul edilebilir uyum değerine çok yakın olduğu sonucuna ulaşılmıştır. Yapısal eşitlik modelinin testinde ise duygusal zekanın liderlik yönelimi üzerinde pozitif yöne anlamlı bir etkiye sahip olduğu (ß: 0,981; p<0,001) bulunmuştur. Araştırmanın Sonuçları ve Önerileri: Araştırma sonuçlarına göre, öğretmen adaylarının duygusal zekalarının liderlik yönelimleri üzerinde doğrusal ve pozitif yönlü etkisi bulunmaktadır. Alan yazında duygusal zekanın her yaşta geliştirilebilir olduğuna ilişkin çalışmalar, duygusal zeka eğitimi yolu ile öğretmen adaylarının liderlik becerilerinin geliştirilebileceğine işaret etmektedir. Bu bağlamda, öğretmenlerin liderlik özellikleri gösterebilmeleri ve çalışma hayatında lider birer öğretmen olarak yer alabilmeleri için öğretmen eğitimi programına duygusal zeka gelişimine dönük etkinlikler eklenebilir. Bunun yanı sıra, öğretmen yetiştirmeden sorumlu öğretim elemanlarının öğretmen adaylarının duygusal zekalarının yüksek olması gerektiğine, çünkü bu durumun “lider öğretmen” olmak ile doğrudan ilişkili olduğuna dönük farkındalıkları artırılabilir. Öğretmen yetiştirmeden sorumlu öğretim elemanlarının bu konuda edinecekleri farkındalık halihazırda öğretmen yetiştirme programı öğretmen adaylarına sunulurken öğretmen adaylarının duygusal zeka gelişimini olumlu yönde etkileyecek yönde zenginleştirilmesini sağlayacaktır. Bundan sonraki çalışmalarda aynı ölçekler birinci sınıfta ve son sınıfta öğrenim gören öğretmen adaylarına uygulanabilir. Bu sayede öğretmen adaylarının öğretmenlik eğitimi boyunca duygusal zekâ ve liderlik yönelimi düzeylerindeki değişim gözlenebilir. Literatürde yer alan ve okul liderliğini açıklayan “okulu yenileme tutkusuna sahip olmak” öğretmen liderliği çerçevesinde değerlendirildiğinde öğretmenlerin bağlı bulundukları okulun kültürünün, ikliminin, başarılarının takdir edilmesinin liderlik yönelimleri üzerinde etki sahibi olduğu görülmektedir. Aynı zamanda literatürde doğrudan öğretmen liderliğini açıklayan faktörler olarak kabul edilen “işbirlikçi kültürü geliştirmek, gelişimi desteklemek ve gelişime dönük standartları saptamak, liderlik yetki ve yeteneklerini modellemek, yetkilendirilmiş lider davranışı gösterebilmek” Bu çalışmada liderlik yönelimini ölçmek için kullanılan ölçeğin alt faktörleri arasında bulunmamaktadır. Okul liderliği ve öğretmen liderliğine ilişkin literatürde yer alan bu alt faktörlerin duygusal zeka arasındaki ilişki de sınanarak yeni çalışmalar yapılabilir