Osmanlı İmparatorluğu Mali Yapısı İçinde İltizam
Özet Görüntüleme: 171
/ 
PDF İndirme: 100
DOI:
https://doi.org/10.5281/zenodo.14998225Anahtar Kelimeler:
İltizam, Osmanlı İmparatorluğu, VergiÖzet
Belirli bir bedel karşılığında devlet gelirlerinin bir kısmının kişilere devredilerek toplatılmasına iltizam denmektedir. İltizam sistemi Osmanlı İmparatorluğu’nda tımar sisteminin yerine uygulamaya konmuştur. İltizam sistemine geçişte dünyada yaşanan ekonomik ve toplumsal dönüşümlerin etkisi olmuştur. Bütçenin nakit ihtiyacından kaynaklı olarak uygulama alanları arttırılan bu sistemin başta olumlu taraflarının fazla olacağı düşüncesi hakimdir. Özellikle mültezimlerden paranın hemen ya da kısa bir süre zarfında alınacak olması, paranın hemen alınmasından kaynaklı olarak enflasyon ve ekonomik dalgalanmalardan etkilenmeyecek olması ve vergi toplamadaki işlem maliyetine katlanma zorunluluğunun olmaması iltizam sistemine geçişte önemli referans noktaları olmuştur. Fakat zaman içerisinde mültezimlerin kârlarını maksimum tutmak adına vergi mükelleflerinden yüksek tutarlarda vergi istemeleri, malikâne sistemine geçişle mültezimlerin haklarının 1-3 yıldan hayatta kaldıkları süre zarfına çıkarılması sistemin halk ve devlet adına taraflarını ortaya çıkarmıştır. Bununla birlikte mültezimle imzalanan anlaşmanın her an bozulacak ve daha fazla teklif veren bir mültezime verilme ihtimali, başta ihaleyi alan mültezimlerin kazanma hırslarını perçinlemiş ve bu durum tebaaya zarar vermiştir. Bu bağlamda 16. ve 17. yüzyıllarda Osmanlı İmparatorluğu’nun bütçe gelir ve giderleri incelendiğinde bütçe gelirlerinin istenilen ölçüde artmadığı, artan bütçe giderleri ile birlikte ciddi bütçe açıklarının oluştuğu görülmüştür.
Referanslar
Allen, R. C. (2022). Küresel Ekonomi Tarihi. (H. K. Cimitoğlu, Çev.) İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
Arıkan, Z., & Gürbüz, S. (2021). Geçmişten Günümüze Belli Başlı Vergi Tahsil Yöntemleri. Ed: H. Ay, Düşüncede ve Uygulamada Maliye Tarihi (s. 159-182). Ankara: Nobel Akademik Yayıncılık.
Ay, H. (2016). Tarihi Mali Sistemler ve Osmanlı Maliyesi. İzmir: Albi Yayıncılık.
Batmaz, E. (1996). İltizam Sisteminin XVIII. Yüzyıldaki Boyutları. Tarih Araştırmaları Dergisi, 18(29), 39-50. doi:https://doi.org/10.1501/Tarar_0000000103
Bozpınar, C. (2022). XIX. Yüzyıl Bursa İpek Sektörü: Fiskalizm İlkesi Bağlamında Bir Değerlendirme. Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 24(1), 201-212. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/1540773
Buluş, A. (2010). Vergi Toplamanın Özerkleştirilmesinin Vergi Toplamanın Etkinliğine Katkısı: İltizam Sistemi ile Bir Mukayase. Kocaeli Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi (19), 81-120. https://dergipark.org.tr/en/pub/kosbed/issue/25701/271206
Cezar, Y. (1986). Osmanlı Maliyesinde Bunalım ve Değişim Dönemi / XVIII. yy dan Tanzimat'a Mali Tarih. İstanbul: Alan Yayıncılık. https://www.sayistay.gov.tr/files /925_Bolum1_compressed.pdf
Çakmak, C. (2023). Iltizam. In The Palgrave Encyclopedia of Islamic Finance and Economics. Springer International Publishing, 1-5. https://link.springer.com /referenceworkentry/ 10.1007/978-3-030-93703-4_150-1
Çelik, M. (2022). XVIII. Yüzyılda Devlet ve Toplum İlişkisine Bir Örnek: Adana Sancağı Örneğinde İltizam Sisteminin Yeni Yöneticileri. Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi, 62(1), 630-665. https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/2211137
Eğilmez, M. (2022). Tarihsel Süreç İçerisinde Dünya Ekonomisi. İstanbul: Remzi Kitabevi.
Genç, M. (2000). İltizam. İslam Ansiklopedisi: https://islamansiklopedisi.org.tr/iltizam--vergi#:~:text=Terim%20olarak%20%E2%80%9C%C3%B6zel%20bir%20%C5%9Fahs%C4%B1n,bedel%20kar%C5%9F%C4%B1l%C4%B1%C4%9F%C4%B1nda%20%C3%BCzerine%20almas%C4%B1%E2%80%9D%20demektir.
Hançerlioğlu, (1999). Ekonomi Sözlüğü. İstanbul: Remzi Kitabevi
İnalcık, H. (1959). İslam Arazi ve Vergi Sisteminin Teşekkülü ve Osmanlı Devrindeki Şekillerle Mukayesesi. İslâm İlimleri Enstitüsü Dergisi (1), 29-46. https://isamveri.org/pdfdrg/D00004/1959_1/1959_1_INALCIKH.pdf
İnalcık, H. (1965). Belgeler II / Adâletnâmeler. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi. https://belgeler.gov.tr/tam-metin-pdf/96/tur
İnalcık, H. (2017). Osmanlı İmparatorluğu’nun Ekonomik ve Sosyal Tarihi – I / 1300-1600. İstanbul: Türkiye İş Bankası Yayınları.
Kara, M. T. (2021). Osmanlı Fetva Literatürü Çerçevesinde İltizam Uygulamasının Fıkhî Tahlili. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Temel İslam Bilimleri Anabilim Dalı Yüksek Lisans Tezi.
Karal, E. Z. (1964). Gülhane Hatt-ı Hümâyununda Batının Etkisi, Türk Tarih Kurumu Belleten, XXVIII (112), 581-601.
https://isamveri.org/pdfsbv/D00137/1964_112/1964_112_ KARALEZ.pdf
Kuyucak, H. A. (1939). Para ve Banka, C. I. İstanbul: İstanbul Maarif Matbaası.
Ma, J. (2003). New Public Management in Early Modern Period: Lessons from Tax Farming History. Administrative Theory & Praxis, 25(4), 435-456. https://www.jstor.org/stable/25610628?seq=1
Orbay, K. (2022). İltizam Sistemi. Tübitak Bilim ve Toplum Başkanlığı Popüler Bilim Yayınları: https://ansiklopedi.tubitak.gov.tr/ansiklopedi/iltizam_sistemi#:~:text=Osmanl%C4
%B1%20%C4%B0mparatorlu%C4%9Fu'nda%20iltizam%20y%C3%B6nteminin,daha%20yayg%C4%B1n%20%C5%9Fekilde%20tercih%20edilmi%C5%9Ftir
Pamuk, Ş. (2023a). Osmanlı-Türkiye İktisadî Tarihi 1500-1914. İstanbul: İletişim Yayınları.
Pamuk, Ş. (2023b). Osmanlı İmparatorluğu'nda Paranın Tarihi. İstanbul: Türkiye İş Bankası Yayınları.
Rakıcı, C., & Polat, S. (2016). Verginin Tarihi Gelişimi ve Geçmişte Uygulanan Bazı İlginç Vergi Konuları. Ed: A. R. Gökbunar, & A. Uğur, Sümerlerden Türkiye Cumhuriyeti'ne Maliye Tarihi (s. 17-37). İstanbul: Beta Basım Yayım.
Şener, A. (2021). Tanzimat Dönemi Osmanlı Vergi Hukuk, İstanbul: Alfa Basım Yayım Dağıtım
Tabakoğlu, A. (1985). XVII ve XVIII Yüzyıl Osmanlı Bütçeleri. İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi Mecmuası, 41, 389-414.
https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/8348
Tabakoğlu, A. (2016). Osmanlı Mali Tarihi. İstanbul: Dergâh Yayınları.
Tulga, D. (2013). Dünya Tarihi. İstanbul: NTV Yayınları.
Uzun, M. C., & Afşar, B. (2019). Osmanlı Ekonomisinin Temel Unsurlarının Ekonomik Yaklaşımlar Çerçevesinde Değerlendirilmesi. Karatay Sosyal Araştırmalar Dergisi(3), 54-93. https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/1147122
Ünal, M. A. (1988). XVII. Yüzyıl Başlarında Harput Mukataatına Ait Bir İcmal Muhasebe Defteri. Ondokuz Mayıs Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi (3), 93-107.
Ünal, M. A. (1991). XVI. Yüzyıl Sonlarında Bir İltizam Sözleşmesi. Tarih İncelemeleri Dergisi (6), 59-77. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/58262
Yardımcı, M. E., Oflaz, E., & Menecler, O. (2020). Tarihsel Süreçte İltizam Sisteminin Sosyo Ekonomik Etkileri; Devlet Erkinin Kişisel Kullanımı “Mültezim”. Düzce İktisat Dergisi, 1(1), 57-68. https://duzceiktisatdergisi.com.tr/files/22/manuscript/manuscript_1919/d%C4%B0d-1919-manuscript-113415.pdf
Yörük, D. (2019). XVI. Yüzyılın Ortalarında İltizam Sisteminin Yaygınlığı: Lârende Kazası Örneği. Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi (47), 217-238. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/1494388
İndir
Yayınlanmış
Nasıl Atıf Yapılır
Sayı
Bölüm
Lisans
Telif Hakkı (c) 2024 PEARSON JOURNAL
Bu çalışma Creative Commons Attribution 4.0 International License ile lisanslanmıştır.
